مقدمه:

يكي از اموري كه وهابيت از دير باز مسلمانها و يا شيعيان را محكوم به مخالفت با دين و متهم به شرك و كفر مي كرد و به دنبال آن فتوا به قتل و تصرف اموال مسلمانان را صادر مي كرد قضيه «بدعت» و ارتكاب امور خارج کننده از دایره شریعت بوده است. عمدتاً وهابیها برای اینکه بخواهند یک عملی را زیر سئوال ببرند و یک فردی را از دایرۀ اسلام بیرون ببرند، و حکم به قتل و کفر او بدهند، موضوع «بدعت» را مطرح می کنند! لذا موضوع «بدعت»، امروز از ابزار اولیه وهابیت برای بیرون راندن مخالفین خود را از میدان اسلام قرار گرفته است.

«ابن تیمیه»، به عنوان رهبر فکری وهابیت در این زمینه می نویسد:

«وَالدَّاعِي إلَى الْبِدْعَةِ مُسْتَحِقٌّ الْعُقُوبَةَ بِاتِّفَاقِ الْمُسْلِمِينَ، وَ عُقُوبَتُهُ تَكُونُ تَارَةً بِالْقَتْلِ، وَ تَارَةً بِمَا دُونَهُ»

کسی که دیگران را به یک بدعتی دعوت کند، به نظر تمام مسلمانها، باید مجازات شود. و مجازات او این است که یا باید کشته شود و یا باید با کمتر از کشتن، مجازات شود.

الفتاوی الکبری، ج2، ص 29

از اين جهت، آگاهی از بحث «بدعت» و آشنائی با شاخصه هاي مختلف آن، از ضروریات است. لذا بر آن شدیم تا موضوع «بدعت» را از نظر لغت و اصطلاح؛ از نظر نگاه قرآن؛ از منظر سنت و سيره نبي مكرم و اهل بيت(علیهم السلام) و اقوال و سيره علماء فريقين، مورد بررسی قرار دهیم تا چهره واقعی وهابیت، در پس پرده طرح مسئله «بدعت» بیشتر بر همگان آشکار شود.

معرفی اجمالی فرقه ضاله «وهابیت»!

ریشه های فرقه ضاله «وهابیت» اگر به دقت مورد نظر قرار بگیرد، و برنامه های «ابن تیمیه» و «محمد بن عبدالوهاب» به عنوان رهبران اصلی و اساسی این فرقه، که در طول سالیان تأسیس این فرقه داشتند، مورد مطالعه قرار بگیرد، آنچه به دست خواهد آمد این است که اگر آیات و روایات استفاده شده، از کتابهای این فرقه منحرف برداشته شود، و مضمون عباراتی را که چهره های شاخص این فرقه دارند، در کنار سخنانی که قریش در سیزده سال مبارزه خود با پیغمبر در مکه و ده سال مبارزه در مدینه داشتند، گذاشته شود، و این دو فرهنگ پلید، با یکدیگر مقایسه شود، مشخص خواهد شد که برنامه های مبارزاتی وهابیت علیه پیغمبر اکرم، با برنامه مبارزاتی 23 ساله قریش، هیچ فرقی نمی کند. بلکه در موارد متعددی، شدیدتر از آنها نیز می باشد.

حضرت آیة الله العظمی فاضل لنکرانی(ره)، در این زمینه تعبیر زیبایی دارد و می گوید:

«وهابیت مولود کفر و یهود است. و از اسلام خارج است. و هیچ فلسفه ای جز مخالفت با اسلام و قرآن ندارد»

پیام معظم له به مناسبت تخریب مجدد حرمین شریف عسکریین 23/3/1386

لذا اگر ما بخواهیم «وهابیت» را در یک جمله معرفی کنیم، باید بگوئیم که «وهابیت» یعنی: «احیای فرهنگ بنی امیه و استمرار خط آنها.»

چرا که این فرقه، برداشتهای خاصی از شریعت دارند؛ چه از آیات و چه از روایات.

آنچه که خودشان برداشت از کتاب و سنت دارند، حجت می دانند. و برداشتهای دیگران را باطل و «بدعت» می دانند.

«محمد بن عبد الوهاب» بارها به شاگردانش - افرادی که حتی الفبای اسلامی را هم بلد نبودند، عوام بودند و تبعیت از محمد بن عبدالوهاب می کردند- توصیه می کرد که آنچه شما خودتان ازاسلام برداشت می کنید، آن اسلام واقعی است. و به آن باید عمل کنید، بر مبنای آن حرکت کنید. نگاهی به برداشتهای دیگران نداشته باشید!!

هدف اصلی از تأسیس فرقه وهابیت!

به تصریح علمای سرشناس اهل سنت، هدف نهائی وهابیت از تاسیس این فرقه و تکفیر و قتل مسلمانها؛ رسیدن به حکومت و اموال و ثروت و دارائی های مسلمانها بوده است. آقای کوثری - ازعلمای بزرگ دانشگاه الازهر مصر - در این زمینه می نویسد:

«و ليس قصد أول من آثار هذه الفتنة، سوى استباحة أموال المسلمين ليؤسس حكمه بأموالهم على دمائهم باسم أنهم مشركون»

قصد اولیه وهابیون از فتنه وهابیت، مباح کردن اموال مسلمین بود تا حکومت خودشان را با این اموال تقویت بکنند. اینها خون مسلمین را مباح می کنند به اسم این که اینها مشرک هستند.

مقالات کوثری، ج1، ص 326

مسئله «بدعت» در فرهنگ وهابیت!

وهابی ها کتابی دارند به نام «الدُرَرُ السنیَّة فِی الأَجوِبَةِ النَّجدیّة، مَجموعَةُ رَسائِلَ و مَسائِلَ عُلماء نَجدالأعلام مِن عَصر الشَیخ مُحمدبن عَبدالوهّاب إلی عَصرنا هَذا» یعنی تمام تألیفات، نامه ها، سخنرانی ها، که از «محمدبن عبدالوهاب» و فرزندان او تا عصر حاضر بوده را، در شانزده جلد جمع کرده اند. وهابی ها در تعریف «بدعت» می گویند:

« أن البدعة – و هی ما حدثت بعد القرون الثلاثة - مذمومة مطلقاً خلافاً لمن قال حسنةُ، و قبيحةُ، و لمن قسمها خمسة أقسام. فمن البدع المذمومة التي ننهى عنها: رفع الصوت في مواضع الأذان بغير الأذان سواء كان آيات، أو صلاة على النبي صلى الله عليه وسلم أو ذكرا غير ذلك بعد أذان، أو في ليلة الجمعة، أو رمضان، أو العيدين، فكل ذلك بدعة مذمومة. و قد أبطلنا ما كان مألوفا بمكة، من التذكير، و الترحيم، و نحوه، و اعترف علماء المذاهب أنه بدعة»

بدعت هر آن چیزی است که بعد از سه قرن اول؛ یعنی قرن صحابه،قرن تابعین، و قرن اتباع تابعین، حادث شده است، که مطلقاً مذموم است. برخلاف آن کسانی که بدعت را گفته اند بر دو قسم است بدعت حسنه و بدعت سیئه. و یا کسانی که بدعت را تقسیم کرده اند به پنج قسم. یکی از بدعتهای مذمومه ای که ما از آن نهی می کنیم، بلند کردن صداست به کلامی غیر از اذان در وقت اذان. و فرقی نمی کند که آن صدا، آیه قرآن باشد و یا صلوات بر پیغمبر باشد. صلوات فرستادن در شب جمعه، ماه رمضان، و عید فطر و قربان، همه اینها بدعت و مذموم هستند. در شهر مکه الآن مردم الفت گرفته اند که ذکر خدا می گویند بر یکدیگر رحمت می فرستند و امثال این را می گویند. علمای مذاهب گفته اند که تمامی اینها بدعت است.

الدرر السنیه فی الأجوبة النجدیه، ج1، ص 237

وهابی ها، پشت بند این کلام هم فتوا داده اند که:

«ليس في أهل البدع غيبة...نصّ العلماء على جواز غيبة أهل البدع.»

غیبت کسانی که اهل بدعت هستند، اشکال ندارد... علما بر جواز غیبت اهل بدعت تصریح کرده اند.

الدرر السنیه فی الأجوبة النجدیه، ج 7، ص 558

نمونه هائی از اعمال مسلمانان، که وهابيت آنها را «بدعت» شمره اند:

1. صلوات فرستادن بر پیغمبر، قبل و بعد از اذن:

«ذکر الصلاة و السلام علی الرسول قبل الاذان و هکذا الجهر بها بعد الأذان، مع الأذان من البدع المحدثة فی الدین»

سلام و صلوات فرستادن بر پیغمبر قبل از اذان و همچنین بلند صلوات فرستادن بر پیغمبر بعد از اذان، و در حین اذان، از بدعتهائی است که در دین ایجاد شده است.

فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیه والإفتاء، ج2، ص357، فتوای شماره9696

توجه به این نکته جالب است که بدعت بودن و حرام بودن صلوات فرستادن بر پیغمبر، نه از این جهت است که در شرع مقدس اسلام وارد نشده است – که اتفاقاً مکرر سفارش شده است – بلکه از این جهت است که جناب «محمد بن عبدالوهاب»، از شنیدن صدای صلوات بر پیغمبر، اذیت می شده است!!!:

«و کان محمد بن عبدالوهاب ینهی عن الصلاه علی النبی و يتأذى من سماعها و ینهی عن الاتیان بها لیلة الجمعه و عن الجهر بها علی المنابر و يؤذي من یفعل ذلک و یعاقبه اشد العقاب و ربما قتله.»

محمد بن عبدالوهاب از درود فرستادن و صلوات بر پیامبر نهی می کرد و از شنیدن آن اذیت می شد و از آن در شب های جمعه نهی می نمود و نیز از بلند صلوات فرستادن بر روی منابر جلوگیری می کرد و اگر کسی چنین می کرد او را اذیت می نمود و شدیداً عقاب می کرد وچه بسا او را به قتل می رسانید.

الدر السنیه فی الرد علی الوهابیه، زینی دحلان، ص40

گناه صلوات فرستادن بر پیغمبر، از زنای با زن بدکاره بدتر است!!!

«محمدبن عبدالوهاب» نه تنها از شنیدن صدای صلوات بر پیغمبر اذیت می شد، بلکه صلوات فرست را نیز می کشت و صلوات فرستادن او را از رفت و آمد به خانه یک زن بدکاره برای فحشا، بدتر می دانست!!

«حتى أنه قتل رجلا أعمى كان مؤذنا صالحا ذا صوت حسن نهاه عن الصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم في المنارة بعد الأذان فلم ينته وأتى بالصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم فأمر بقتله فقتل. إن الريابة في بيت الخاطئة يعني الزانية أقل إثما ممن ينادي بالصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم في المنائر.»

محمدبن عبدالوهاب مرد نابینایی که مؤذن بود، و آدم صالحی هم بود، صدایی خوبی هم داشت را به قتل رساند. زیرا وقتی که وی را از صلوات فرستادن بر پیغمبر اکرم در بالای مناره بعد از اذان نهی کرد، و او گوش نداد و بر پیغمبر اکرم صلوات فرستاد، دستور داد او را بکشند و کشتند. بعد گفت همانا رفت و آمد به خانه یک زن خطا کار یعنی زن زنا کار، برای فحشا؛ گناهش کمتر است ازکسی بر بالای مناره بر پیغمبر صلوات می فرستد.

الدر السنیه فی الرد علی الوهابیه، زینی دحلان، ص40

البته ناگفته نماند که اذیت شدن «محمد بن عبدالوهاب»، از شنیدن صدای صلوات، مسبوق به سابقه بوده و سلف فکری ایشان، جناب «معاویة بن ابی سفیان» نیز از شنیدن نام مبارک پیغمبر در اذان، به شدت ناراحت می شد:

مطرف نقل می کند پدرم مغیرة بن شعبه می گفت در یکی ازملاقات های خود به معاویه گفتم بنی هاشم اقتدار خود را از دست داده اند و خطری از ناحیه آنها حکومت تو را تهدید نمی کند چه بهتر که بر آنها سخت نگیری و آنان را مورد محبت قرار دهی معاویه گفت پس از مرگ ابوبکر عمر عثمان هیچ اثری از آنان باقی نمانده و نامی از آنان برده نمی شود اما هر روز پنج مرتبه فریاد اشهد ان محمد رسول الله به گوش می رسد با این وضع دیگر چه چیزی برای ما بنی امیه باقی مانده است به خدا سوگند تا نام پیامبر را دفن نکنم و از زبانها نیندازم آرام نخواهم گرفت.

مروج الذهب مسعودی، ج2، ص54 ؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج2، ص187

2. گفتن «صدق الله العظیم»:

«قول صدق الله العظیم بعد الإنتهاء من قراءة القرآن بدعة»

گفتن «صدق الله العظیم» بعد از تمام شدن قرائت قرآن، بدعت است.

فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلميّة والإفتاء ج 4 ص 149 فتوای شمارۀ 3303

3. جشن تولد و سالگرد ازدواج:

«وأعيادُ الموالد نوعٌ من العبادات المُحْدَثَةِ في دين اللّه فلايجوز عملُها لأيٍّ من الناس مهما كان مقامُه أو دَوْرُه في الحياة»

جشن تولّد، نوعى از عباداتى است كه در دين افزوده شده و براى هيچ فردى اگرچه از شخصيّت هاى برجسته جامعه و داراى موقعيّت ممتاز هم باشد، جايز نيست.

فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلميّة والإفتاء، ج 3، ص 83، فتواى شماره 2008

4. تسبیح با سنگریزه:

«و روى ابن وضاح: أن عبد الله بن مسعود حُدث: أن أناساً يسبحون بالحصى في المسجد و أتاهم و قد كوّم كل رجل منهم كومة من حصى بين يديه إنكم لأهدى من أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم أو أضل؟ بل هذه، يعني: أضل..»

ابن وضاح نقل کرده است که ابن مسعود حدیث می گفت، این مردم وقتی می خواستند تسبیح بگویند با ریگ تسبیح می گفتند آمدم مسجد دیدم هرکس یک کپه ای از ریگ مقابل خود دارد گفتم اینها چیست؟ گفتند: این سنگ ریزه را آورده ایم هر تسبیح که می گوئیم یکی از این سنگریزه ها را می گذاریم کنار که عدد را گم نکنیم. آیا شما از اصحاب پیغمبر هدایت یافته ترید یا گراه تر ازآنهائید بلکه شما از اصحاب پیغمبرگمراه تر هستید

الدررالسنیه فی الأجوبة النجدیه، ج8، ص104

«حرمین شریفین» را اعتقادات باطل احاطه کرده است!

وهابی ها معتقدند که حرمین شریفین مکه و مدینه و بسیاری از بلاد دیگر از جمله طائف و عراق و... را اعتقادات باطل و بدعتها فرا گرفته است:

ومن العجب أن هذه الاعتقادات الباطلة، والمذاهب الضالة، والعوائد الجائرة، والطرائق الخاسرة قد فشت و ظهرت، و عمت و طمت، حتى بلاد الحرمين الشريفين!

عجیب است که این اعتقادات باطل، و مذاهب ضاله، و عادتهای جاری، و راههای خسارت بخش، گسترش یافته، و ظاهر شده و عمومی شده، و فراگیر گشته؛ حتی بلاد حرمین شریفین را هم فرا گرفته است.

«وفي الطائف، قبر ابن عباس، رضي الله عنهما، يفعل عنده من الأمور الشركية التي تشمئز منها نفوس الموحدين و تنكرها قلوب عباد الله المخلصين كذلك ما يفعل بالمدينة المشرفة »

کنار قبر «ابن عباس» در طائف، کارهای شرکی را انجام می دهند که نفس موحدین از او اشمئزاز دارد. و قلوب بندگان خالص خدا آن را نمی پذیرد. در مدینه مشرفه هم از این قبیل بدعتها صورت می گیرد

«و بالغوا في مخالفة ما جاء به محمد عليه أفضل الصلاة والسلام، من النهي عن تعظيم القبور»

و در تعظیم قبور، که رسول اکرم آن را نهی کرد بود، مبالغه می کنند.

«كذلك مشهد العلوي، بالغوا في تعظيمه و توقيره، و خوفه و رجائه»

همچنین درمشهد علوی(نجف اشرف)، که در تعظیم و بزرگداشتش و در خوف و رجایش مبالغه می کنند.

«و أما بلاد مصر... فقد جمعت من الأمور الشركية...، لا سيما عند مشهد أحمد البدوي و أمثاله من المعتقدين المعبودين، فقد جاوزوا بهم ما ادعته الجاهلية لآلهتهم.»

دربلاد مصر، مردم چقدر گرفتار شرک هستند. مخصوصاً در مشهد احمد بدوی- که از بزرگان خود اهل سنت است- و امثال اینها. که از آنچه که جاهلیت برای آلهه خود می پنداشتند، فراتر رفته اند.

«كذلك ما يفعل في بلدان اليمن...و ففي صنعاء»

دربلاد یمن و صنعا چه کارهای خلافی انجام می دهند.

«وفي أرض نجران من تلاعب الشيطان، و خلع ربقة الإيمان...»

همچنین در منطقه نجران شیطان دارد با مردم بازی می کند! آن ربقه ایمان را از گردن مردم دور می اندازد. در حلب و دمشق و سایر بلاد شام، همچنین موصل و بلاد اکراد اصناف شرک و فسق و فجور در آنجا هست.

«وعندهم المشهد الحسيني، قد اتخذه الرافضة وثنا، بل رباً مدبراً و خالقاً ميسراً، و أعادوا به المجوسية، و أحيوا به معاهد اللات و العزى»

درعراق، حرم امام حسین را مردم بت قرار داده اند. بلکه بالاتر، آن را پروردگار خویش و خالق خویش قرار داده اند. عادات مجوسی را اجرا می کنند. و آن عهد و پیمان لات وعزی را در مشهد امام حسین احیا می کنند!

الدررالسنیه، ج1، ص380 و ص381

«صراط مستقیم»؛ راه و روش «آل شیخ» و«محمدبن عبدالوهاب» است!!

«ولا ينبغي لأحد من الناس العدول عن طريقتهم و مخالفة ما استمروا عليه في أصول الدين فإنه الصراط المستقيم الذي من حاد عنه فقد سلك طريق أصحاب الجحيم »

هیچ کسی حق ندارد از راه و روش آل شیخ برگردد و عدول کند. و جایز نیست از اصول دینی که آل شیخ بر ان استمرار داشتند، مخالفت کنند. طریقه «آل شیخ» و «محمدبن عبدالوهاب» صراط مستقیم است. هرکس از این صراط مستقیم منحرف شود، راه اصحاب جهنم را پیموده است.

الدرر السنیه فی الأجوبة النجدیه، ج14، ص 375

5. برگزاری مراسم میلاد پیغمبر:

«بن باز» مفتی اعظم سابق عربستان سعودی می گوید:

«لا يجوز الاحتفال بمولد الرسول صلى الله عليه وسلم و لا غيره؛ لأن ذلك من البدع المحدثة في الدين لأن الرسول صلى الله عليه وسلم لم يفعله، و لا خلفاؤه الراشدون، و لا غيرهم من الصحابة»

برگزاری جشن میلاد پیغمبر و دیگران جایز نیست زیرا این از بدعت هایی است که در دین ایجاد شده است. زیرا پیغمبر اکرم و خلفای راشدین و دیگر صحابه این کار را انجام نداده اند.

فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء ج3 ص 18 فتوای شماره 2747

قاعده «اصالة الإباحه»!

ملاک در شریعت اسلام، گفتار و عمل انجام داده پیغمبر است نه عمل انجام نداده پیغمبر! آیا قرآن جایی گفته است که ایهاالناس هر عملی را که پیغمبر انجام نداده، بدعت است!؟ پیغمبر اکرم همسرش را طلاق نداد؛ پس آیا طلاق دادن همسر بدعت است!؟ وقتی پیغمبر اکرم «اصالة الإباحه» را تأسیس کرد، معنایش این می شود که تمام چیزها بر شما «حلال» است، مگر مواردی را که من «حرام» اعلام کردم. این «اصالة الإباحه» قاعده ای است که تمام فرق اسلامی قبول دارند.

«ابن حجرعسقلانی» از استوانه های علمی اهل سنت است که می گوید:

« أَنَّ الْأَصْلَ فِي الْأَشْيَاءِ الْإِبَاحَةُ حَتَّى يَرِدَ الشَّرْعُ بِخِلَافِ ذَلِكَ»

اصل در تمام اشیاء اباحه است مگر این که از شرع، خلاف این اباحه ثابت شود.

فتح الباری، ج13، ص 227

تفکر امروز وهابیت، یک نوع جمود فکری است. یک نوع تحجر فکری است. این جمود است که بیائیم بگوئیم: «کلّما لم یفعله النبی و الخلفاء، فهو بدعه.» چرا که در زمان حیات نبی مکرم که یازده سال در مدینه بودند، به قدری گرفتاری و مشکلات داشتند که اصلاً به این مسائل نمی رسیدند.

آقای «ابن اثیر» در این زمینه می نویسد:

«وَمَا لَمْ يَكُنْ لَهُ مِثَالٌ مَوْجُودٌ كنَوْع مِنَ الجُود وَالسَّخَاءِ وفعْل الْمَعْرُوفِ فَهُوَ مِنَ الْأَفْعَالِ الْمَحْمُودَةِ، وَلَا يَجُوزُ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ فِي خِلَافِ مَا وَردَ الشَّرْعُ بِهِ؛ لِأَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدْ جَعل لَهُ فِي ذَلِكَ ثَوَابًا فَقَالَ «مَنْ سَنّ سُنة حسَنة كَانَ لَهُ أجْرها وأجرُ مَنْ عَمِل بِهَا» وَقَالَ فِي ضِدّه «وَمَنْ سَنَّ سُنة سَيِّئَةً كَانَ عَلَيْهِ وزْرُها وَ وِزْرُ مَنْ عَمِل بِهَا» وَذَلِكَ إِذَا كَانَ فِي خِلَافِ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَرَسُولُهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ»

مواردی از افعال، که مصداق مشخصی ندارند، مثل انواع بخشش ها و سخاوت ها و افعال نیک و پسندیده؛ تمامی این افعال هم در زمره افعال عمومی پسندیده شارع قرار می گیرند. زیرا پیامبر اکرم برای اینگونه اعمال، ثوابی در نظر گرفته و فرموده است: هر کس سنت نیکوئی بنابگذارد، پاداش آن عمل و پاداش تمام کسانی که به آن عمل کنند،بر پایه گذار آن سنت تعلق می گیرد. البته جایز نیست که این افعال صورت گرفته، خلاف دستورات شرع باشد. زیرا پیغمبر فرمود: هر کس سنت سیئه ای را پایه گذاری کند، گناه آن عمل سیئه، و گناه تمام کسانی که به آن عمل کنند، بر گردن سنت گذار خواهد بود. و این اعمال سیئه، اعمالی است در خلاف دستورات خدا و پیغمبر خدا.

النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج1، ص 106

آیه قرآن می فرماید:

بگو من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم در خواست نمی کنم جز دوست داشتن نزدیکانم

سوره شورى آیه 23

«مودت قربی» در زمان پیغمبر یک مصداق داشت، در زمان ما هم یک مصداق دیگر دارد.

یا آیه شریفه که می فرماید:

و آنهایی که به او ایمان آوردند و گرامیش داشتند و یاریش نمودند.

سوره أعراف آیه 157

گرامی داشتن پیامبر، در این آیه مطلق ذکر شده است. و هیچ قیدی ذکر نکرده است و لذا می تواند مصادیق متعددی داشته باشد.

قرآن کریم در مورد درخواست حواریون حضرت عیسی می فرماید:

در آن هنگام که حواریون گفتند: ای عیسی بن مریم! آیا پروردگارت می تواند مائده ای از آسمان بر ما نازل کند؟

سوره مائدة آیه 112

حضرت عیسی هم، این خواسته «بنی اسرائیل» را از خداوند درخواست می کند و می گوید:

خداوندا، ای پروردگار، ما از آسمان مائده ای بر ما نازل کن تا عیدی برای اول و آخر ما باشد.

آیه 114سوره مائده

حال سؤال این جاست که: آیا مائده آسمانی ارزش بیشتری دارد، یا رسالت پیغمبر اکرم؟ آیا مائده آسمانی ارزش بیشتری دارد یا روزی که پیغمبر اکرم، و منجی بشریت، به دنیا آمد؟ وقتی برای نزول یک مائده، می خواهند تا روز قیامت جشن بگیرند و عید بگیرند، برای تولد بهترین مخلوق عالم، و عزیزترین پیغمبر هستی، چه باید کرد؟

جواب جالب «سیوطی» از مسئله «احتفال»:

سؤالی در زمینه مراسم احتفال نبی مکرم از آقای «سیوطی» شده است و ایشان جواب جالبی از این سؤال داده است:

«فقد وقع السؤال عن عمل المولد النبوي في شهر ربيع الأول ما حكمه من حيث الشرع؟ و هل هو محمود أو مذموم ؟ و هل يثاب فاعله؟

و الجواب : عندي أن أصل عمل المولد الذي هو اجتماع الناس و قراءة ما تيسر من القرآن و رواية الأخبار الواردة في مبدأ أمر النبي صلى الله عليه وسلّم و ما وقع في مولده من الآيات ثم يمد لهم سماط يأكلونه و ينصرفون من غير زيادة على ذلك هو من البدع الحسنة التي يثاب عليها صاحبها لمافيه من تعظيم قدر النبي صلى الله عليه وسلّم و إظهار الفرح و الاستبشار بمولده الشريف»

از برگزاری مراسم جشن میلاد پیغمبر در ماه ربیع الأول سؤال شده که حکمش چیست؟ و آیا این عمل پسندیده است یا ناپسند است؟ و آیا فاعل این کار اجر و پاداش دارد یا نه؟

جواب: به نظر من اصل برگزاری جشن میلاد پیغمبر، که مردم جمع می شوند و آیاتی از قرآن را می خوانند و اخبار و روایات و نشانه های واقع شده در میلاد پیغمبر را بیان می کنند، و سپس بساط غذائی پهن می کنند و می خورند و می روند؛ این از بدعت های پسندیده ای است که شرکت کنندگان در این مراسم به خاطر تعظیم جایگاه نبی مکرم و اظهار شادی و خوشحالی به خاطر ولادت شریف پیغمبر، اجر و پاداش دارند.

الحاوی للفتاوی، ج1، ص 182

آقای «حلبی» هم در رابطه با برگزاری جشن میلاد پیامبر اکرم، نکته زیبائی را از «ابن جوزی» نقل می کند و می نویسد:

«قال ابن الجوزي: من خواصه أنه أمان في ذلك العام، وبشرى عاجلة بنيل البغية والمرام.»

ابن جوزی گفته است که یکی از خاصیت های برگزاری مراسم جشن پیامبر این است که برگزاری این مراسم باعث امان مردم از بلایا در آن سال است. و بشارتی است در آینده برای برآورده شدن حاجات و خواسته ها.

سیره حلبی، ج1، ص 137

البته در این زمینه، آقای «سیوطی» تعبیر دیگری نیز دارد که جالب است:

«فتشريف هذا اليوم متضمن لتشريف هذا الشهر الذي ولد فيه ، فينبغي أن نحترمه حق الاحترام و نفضله بما فضل الله به الأشهر الفاضلة»

گرامی داشتن روز ولادت پیغمبر، گرامی داشتن این ماه است که پیغمبر در آن به دنیا آمده است. پس سزاوار است که ما این روز را به تمام معنا محترم بداریم. و این ماه را بزرگ بداریم زیرا خداوند این ماه را بر دیگر ماهها برتری داده است.

الحاوی للفتاوی، ج1، ص 194

آقای «صالحی شامی» که تقریباً معاصر آقای «سیوطی» است، در زمینه احتفال مولد النبی می نویسد:

«الباب الثالث عشر في أقوال العلماء في عمل المولد الشريف و اجتماع الناس له و ما يحمد من ذلك و ما يذم قال الحافظ أبو الخير السخاوي- رحمه الله تعالى- في فتاويه: عمل المولد الشريف لم ينقل عن أحد من السلف الصالح في القرون الثلاثة الفاضلة، و إنما حدث بعد، ثم لا زال أهل الإسلام في سائر الأقطار و المدن الكبار يحتفلون في شهر مولده صلى الله عليه وسلم بعمل الولائم البديعة المشتملة على الأمور البهجة الرفيعة و يتصدقون في لياليه بأنواع الصدقات و يظهرون السرور و يزيدون في المبرّات و يعتنون بقراءة مولده الكريم و يظهر عليهم من بركاته كل فضل عميم»

باب سیزدهم در اقوال علماء در برگزاری مراسم جشن میلاد پیغمبر اکرم و اجتماع مردم در این مراسم و آنچه مورد مدح و ذم علماست. ابو الخیر سخاوی در فتاوایش گفته است: برگزاری جشن میلاد پیغمبر، از هیچ یک از گذشتگان صالح در سه قرن اول برتری داده شده، نقل نشده است. این عمل، بعدها انجام شده است.و همیشه تمام ملت های مسلمان، در سراسر شهرهای بزرگ، ماه ولادت را جشن می گرفتند و ولیمه های گسترده ای که موجب شادی مردم می شد را برپا می کردند و در شب های این ماه انواع صدقات و کمک ها را انجام می دادند و سرور و شادمانی خود را آشکار می کردند و کارهای خیر خود را بیشتر می کردند و خود را با یاد ولادت نبی مکرم، سرگرم می کردند. لذا در این ماه تمام برکات بر ایشان آشکار می شد.

سبل الهدى و الرشاد في سيرة خير العباد، ج1، ص 362

6. جشن میلاد انبیاء و انسانهای صالح:

«لا يجوز الاحتفال بمن مات من الأنبياء و الصالحين و لا إحياء ذكراهم بالموالدلأن جميع ما ذكر من البدع المحدثة في الدين، و من وسائل الشرك»

هر گونه جشن میلاد برای انبیاء و برای صالحین و برگزاری مراسم بزرگداشت و میلاد آنها جایز نیست. زیرا همه اینهایی که ذکر شد از بدعت های ایجاد شده در دین هستند و از اسباب شرک می باشند.

فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء، ج3، ص54، فتوای شماره 1774

7. آغاز نمودن جلسات با قرائت قرآن:

«اتخاذ افتتاح المحاضرات أو الندوات بآيات من القرآن دائماً كأنها سنة مشروعة فهذا لا ينبغي»

شروع کردن جلسات و سخنرانی ها، با آیاتی از قرآن، به صورت دائم و به تصور این که این کار یک سنت مشروع است، سزاوار و شایسته نیست.

نور علی الدرب، العثیمین، ص 43

8. قرائت قرآن و دعا به صورت دسته جمعی:

«التزام قراءة القرآن جماعة بصوت واحد بعد كل من صلاة الصبح و المغرب أو غيرهما بدعة، و كذا التزام الدعاء جماعة بعد الصلاة»

قرائت دسته جمعی قرآن با یک صوت واحد، بعد از هر نماز صبح و مغرب و... بدعت است. و همچنین دعا خواندن به صورت دسته جمعی بعد از نماز، بدعت است.

«فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلميّة والإفتاء، ج2، ص 481، فتوای شماره 4994

9. رفت و آمد زیاد به حرم پیغمبر:

«من البدع التی تقع عند قبة الرسول کثرة التردد علیه»

از بدعتهایی که در کنار حرم پیغمبر صورت می گیرد زیاد رفت و آمد کردن به حرم است.

مجلة الدعوه، شماره1612، ص 37

این فتوا، اوج عناد وهابیت با نبی مکرم را نشان می دهد. این ها وقتی می بینند مسلمین تا چشمشان به حرم نبی مکرم میافتد، اشک از چشمانشان جاری می شود، از این ناراحت هستند. این مسئله برای وهابی ها دردآور است. و قابل تحمل نیست.

10. اهدای ثواب قرآن و نماز به رسول اکرم:

لجنه دائم افتای عربستان سعودی می نویسد:

«لا يجوز إهداء الثواب للرسول صلى الله عليه وسلم، لا ختم القرآن و لا غيره لأن السلف الصالح من الصحابة رضي الله عنهم ومن بعدهم، لم يفعلوا ذلك»

هدیه کردن ثواب قرائت قرآن و غیر آن به رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) بدعت است. زیرا صحابه و تابعین این کار را انجام ندادند.

فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء، ج9، ص 58، فتوای شماره 3582

11. اهدای ثواب نماز به اموات:

لجنه دائم افتای عربستان سعودی می نویسد

«لا يجوز أن تهب ثواب ما صليت للميت، بل هو بدعة لأنه لم يثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم و لا عن الصحابة»

جایز نیست ثواب نمازی را که خوانده ای به میّت هدیه کنی، بلکه این کار بدعت است. زیرا چنین کاری از پیغمبر و صحابه ثابت نشده است.

فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء، ج4، ص 11، فتوای شماره 7482

12. دست کشیدن به پرده کعبه:

«ابن عثیمین» در جواب سؤالی از تبرک به پرده کعبه می نویسد:

«التبرك بثوب الكعبة و التمسح به من البدع؛ لأن ذلك لم يرد عن النبي»

تبرک به پرده کعبه و دست کشیدن به آن بدعت است. زیرا که چنین چیزی از پیغمبر وارد نشده است.

مجمع فتاوی و رسائل العثیمین، ج2، ص 320، فتوای شماره 366

13. ذکر گفتن با تسبیح:

«بن باز» مفتی سابق عربستان سعودی در جواب سؤال از ذکر با تسبیح میگوید:

« لا نعلم أصلاً في الشرع المطهر للتسبيح بالمسبحة فالأولى عدم التسبيح بها والاقتصار على المشروع في ذلك وهو التسبيح بالأنامل»

برای ذکر گفتن با تسبیح، اصل و اساسی در شریعت مطهر سراغ نداریم. و بهتر است که با تسبیح ذکر گفته نشود، بلکه با انگشتان دست، ذکر گفته شود که مشروعیت دارد.

فتاوی اسلامیه، ج2، ص 366

14. برگزاری جشن تولد نوزادان:

«العثیمین» از مفتیان وهابیت می نویسد:

«ان الأحتفال بعیدالمیلاد للطفل،فیه تشبه بأعداءالله فإن هذه العادة لیست من عادات المسلمین»

برپایی مراسم جشن تولد برای اطفال، از عادات و سنت های اسلامی نیست بلکه شبیه شدن به دشمنان خداست.

فتاوی منار الإسلام، ج1، ص43

هیئت دائم افتای سعودی هم می نویسد:

«و أعياد الموالد نوع من العبادات المحدثة في دين الله فلا يجوز عملها لأي أحد من الناس مهما كان مقامه أو دوره في الحياة»

جشن تولد نوعی از عباداتی است که در دین افزوده شده و برای هیچ فردی اگر چه از شخصیت های برجسته جامعه و دارای موقعیت ممتاز هم باشد، جایز نیست.

فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء، ج3، ص83، فتوای شماره 2008

15. برگزاری سالگرد ازدواج:

«وأما أعياد الميلاد للشخص أو أولاده، أو مناسبة زواج و نحوها فكلها غير مشروعة، و هي للبدعة أقرب من الإباحة»

جشن میلاد برای خود و یا فرزندان و یا مراسم سالگرد ازدواج، همه اینها خلاف شرع است. و این کار به بدعت نزدیک تر است تا به اباحه.

مجموع فتاوی و رسائل ابن عثیمین، ج2، ص302

اینها نمونه های کوچکی بود از اعمال و افعال مسلمانها، که فرقه ضاله وهابیت، آنها را از مصادیق «بدعت» شمرده است. و بر اساس همین نظریه، مسلمانها را متهم به شرک و کفر می کند و جان و مال و ناموس آنها را حلال می شمارد.

آنچه در این میان مهم است این است که باید معلوم شود که این وهابی هایی که امروز مسلمانها را متهم به «بدعت» می کنند، آیا این اتهام بدعت وهابی ها، با آیات قرآن تطبیق می کند یا خیر؟ آیا با سنت تطبیق می کند یا نه؟ آیا با ارکان «بدعت»، که خود علمای اهل سنت هم به این ارکان تصریح کرده اند، سازگاری دارد یا ندارد؟ برای روشن شدن این سؤالات، باید «بدعت» را در زاویه های مختلف بررسی کنیم:

بررسی واژه «بدعت» در لغت و اصطلاح:

«ابن تمیم فراهیدی» در «کتاب العین»:

«خلیل بن احمد، ابن تمیم فراهیدی» نویسنده کتاب لغت «العین» متوفای 175هجری و معاصر امام صادق و امام کاظم (سلام الله علیها) است؛ ایشان در «معنای» بدعت می نویسد:

«البَدْعُ: إحداثُ شيءٍ لم يكن له من قبلُ خلقٌ و لا ذكرٌ و لا معرفةٌ والبِدْعُ: الشيء الذي يكون أولاً في كل أمر، كما قال الله عز وجل: قُلْ ما كُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ أي: لستُ بأوّل مُرْسَل. و البِدْعَةُ: اسم ما ابتدع من الدين و غيره و البِدْعَةُ: ما استحدثت بعد رسول الله من أهواء و أعمال »

«البَدع»: ایجاد کردن یک چیزی است که قبل از این نبوده و اثری و ذکری از آن وجود نداشته و شناختی نسبت به آن وجود نداشته است. «البدع»: چیزی است که در هر امری اولین باشد. مثل کلام خداوند که فرمود: ای پیغمبر بگو من پیامبر نو ظهوری نیستم. یعنی اولین فرستاده نیستم. (احقاف/9) البِدعة: اسم آن چیزي است كه در دين و غير دين ايجاد مي شود. بدعت آن عقاید و اعمال باطل است که بعد از پیامبر ایجاد شده است.

العین، ج 2، ص 54

«ابن فارس» در «معجم مقاییس اللغه»:

ابن فارس متوفای 395 هجری در معنای «بَدَعَ» می گوید:

«بَدَعَ» الباء والدال والعين أصلان: أحدهما ابتداء الشيء و صنعُه لا عَنْ مِثال، و الآخر الانقطاع و الكَلال»

بدعت دو معنا دارد: یکی ایجاد کردن و پدید آوردن یک چیز است بدون داشتن نمونه قبلی. و معنای دوم جداشدن و پوسیده شدن است.

معجم مقاییس اللغه، ج1، ص 209

«راغب اصفهانی» در «المفردات قرآن»:

«راغب اصفهانی» در معنای «بدعت» می گوید:

«الإِبْدَاع: إنشاء صنعة بلا احتذاء و اقتداء والبِدْعةُ في المذهب: إيراد قول لم يستنّ قائلها و فاعلها فيه بصاحب الشريعة و أماثلها المتقدمة و أصولها المتقنة»

بدعت به معنای ایجاد یک صنعتی است بدون آنکه دنباله روی کسی باشد یا اقتدا به کسی شده باشد.بدعت در مذهب یعنی گفتن یک سخن، که قائل سخن، آن را و فاعلش را به شریعت نسبت نمی دهد. با چیز دیگری هم مقایسه نمی کند و از اصول و اطلاقات هم استفاده نمی کند.

المفردات فی غریب القرآن، ص 110

«فیروزآبادی» در «قاموس المحیط»:

فیروزآبادی از جمله لغت نگارانی است که کلامش در کتب فقهی دارای ارزش و اعتبار است. ایشان در معنی «بدعت» می نویسد:

«البِدْعَةُ بالكسر: الحَدَثُ في الدين بعدَ الإِكْمَالِ، أو ما اسْتُحْدِثَ بعد النبيِّ، صلى الله عليه وسلم، من الأَهْواءِ والأَعْمالِ»

بدعت یعنی ایجاد عقاید باطل یا عمل باطل و جدید در دین، بعد از پیغمبر، یا بعد از این که دین کامل شده باشد.

قاموس المحیط، ج3، ص 4

«جوهری» در «صحاح اللغه»:

«البدعة: الحدث في الدين بعد الاكمال»

بدعت یعنی نوآوری و اضافه کردن در دین بعد از کامل شدن آن.

صحاح اللغه، ج3، ص 1184

«ابن منظور» در «لسان العرب»:

«البِدْعةُ: الحَدَث وَ مَا ابْتُدِعَ مِنَ الدِّينِ بَعْدَ الإِكمال»

بدعت یعنی ایجاد کردن و اضافه کردن در دین بعد از کامل شدن آن.

لسان العرب، ج 8، ص6

تأثیر اعتقادات «ابن منظور» در معنی کردن یک لغت!

گاهی اوقات، اعتقادات یک لغت نگار در نوشتارش تأثیر می گذارد. از جمله «ابن منظور» است که در ادامه معنی بدعت، نکاتی را مطرح می کند که نشان دهنده تلاش ایشان برای تبرئه خلیفه دوم از بدعت نماز تراویح است. ایشان در ادامه معنی لغت «بدعت»، نقل می کند که:

«فِي حَدِيثِ عُمَرَ، رَضِيَ الله عنه، فِي قِيام رمضانَ: نِعْمتِ البِدْعةُ هَذِهِ. ابْنُ الأَثير: البِدْعةُ بدْعتان: بدعةُ هُدى، و بدْعة ضَلَالٍ، فَمَا كَانَ فِي خِلَافِ مَا أَمر اللَّهُ بِهِ وَ رَسُولُهُ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَهُوَ فِي حَيِزّ الذّمِّ و الإِنكار، وَ مَا كَانَ وَاقِعًا تَحْتَ عُموم مَا ندَب اللهُ إِليه و حَضّ عَلَيْهِ أَو رسولُه فَهُوَ فِي حيِّز الْمَدْحِ»

در کلام عمر که در مورد نماز تراویح گفت: این بدعت خوبی است، ابن اثیر گفته است که بدعت دو گونه است: بدعت هدایت و بدعت ضلالت! آن چه که خلاف دستور خدا و رسولش باشد مزموم است و منکر. و آن مواردی که تحت عموم دستورات الهی باشد و تحت عموم مواردی باشد که خدا و رسولش به آن دعوت کرده اند، ممدوح و پسندیده است.

لسان العرب، ج8، ص 6

با توجه به آنچه که همه لغت نگاران آورده اند و گفته اند که «بدعت»، عبارت است از آن چیزی که خداوند و نبی مکرم به آن دستور نداده اند. نه دستور خاص داده اند و نه دستور عام؛ این که شما می گوئید «مَا كَانَ وَاقِعًا تَحْتَ عُموم مَا ندَب اللهُ إِليه»، تخصصاً از مفهوم بدعت خارج است. چون اگر قرار شد یک چیزی تحت عموم «ما ندب الله الیه» باشد، اصلاً واژه «بدعت» به آن اطلاق نمی شود. بلکه به آن، «شریعت» و «سنت» می گویند. ولی در مورد نماز تراویح، خلیفه دوم می گوید: «نِعْمَ البِدْعَةُ هَذِهِ»!؛ «ما ندب الله» سنت است، نه بدعت ممدوح!

«ابن منظور» و توجیه عمل «عمر»، در بدعت «نماز تراویح»!

«ابن منظور» در ادامه معنی واژه «بدعت»، برای تبرئه خلیفه دوم از بدعت «نماز تراویح»، بدعت را به دو قسم «بدعت حسنه» و «بدعت سیئه» تقسیم می کند و بدعت خلیفه را از نوع حسنه معرفی کرده و می گوید

«وَ مِنْ هَذَا النَّوْعِ قَوْلُ عُمَرَ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ: نعمتِ البِدْعةُ هَذِهِ، لَمَّا كَانَتْ مِنْ أَفعال الْخَيْرِ وَ دَاخِلَةً فِي حَيِّزِ الْمَدْحِ سَمّاها بِدْعَةً ومدَحَها لأَنَّ النَّبِيَّ، صَلَّى اللَّهُ عليه وسلم، لم يَسُنَّها لَهُمْ، و إِنما صلَّاها لَيالِيَ ثُمَّ تَرَكَهَا وَ لَمْ يُحَافِظْ عَلَيْهَا وَ لَا جَمَعَ النَّاسَ لَهَا وَ لَا كَانَتْ فِي زَمَنِ أَبي بَكْرٍ و إِنما عُمَرُ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، جَمَعَ الناسَ عَلَيْهَا و ندَبهم إِليها فَبِهَذَا سَمَّاهَا بِدْعَةً، وَ هِيَ عَلَى الْحَقِيقَةِ سنَّة لِقَوْلِهِ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ،عَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الخُلفاء الرَّاشِدِينَ مِنْ بَعْدِي وَ قَوْلُهُ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اقْتَدُوا بِاللَّذَيْنِ مِنْ بَعْدِي: أَبي بَكْرٍ وَعُمَرَ، وَ عَلَى هَذَا التأْويل يُحمل الْحَدِيثُ الآخَر:كلُّ مُحْدَثةٍ بِدْعَةٌ، إِنما يُرِيدُ مَا خالَف أُصولَ الشَّرِيعَةِ وَ لَمْ يُوَافِقِ السُّنَّةَ، و أَكثر مَا يُسْتَعْمَلُ المُبْتَدِعُ عُرْفاً فِي الذمِّ»

و سخن عمر که گفت: «این بدعت خوبی است»، از همین نوع است. از آنجائی که عمل عمر از افعال خیر بوده و داخل در مدحیات بوده است، هم گفته بدعت است و هم گفته بدعت خوبی است. بدعت گفت، چون پیغمبر نماز تراویح را سنت قرار نداد، فقط چند شبی خواند و ترک کرد. و مردم را بر این نماز جمع نکرد. در زمان ابوبکر هم خوانده نشد. و فقط عمر نماز جماعت تراویح را برپا کرد، و مردم را بر اقامه آن تحریک کرد. لذا گفت این نماز، بدعت است. البته در حقیقت این بدعت، سنت است. زیرا پیغمبر گفت: «بر شما باد پیروی کردن از سنت من و سنت خلفای هدایتگر بعد از من.» و همچنین گفت: «بعد از من به ابوبکر و عمر اقتدا کنید. بنابراین مطلب، این روایت پیامبر که گفت: «هر چیز جدیدی که ایجاد بشود، بدعت است» مرادش هر چیزی است که مخالف اصول شریعت باشد و موافق سنت نباشد. و در عرف عرب، کلمه بدعت، اکثراً در ذم استعمال می شود.

لسان العرب، ج 8، ص 6

عصبانیت رسول اکرم از «نماز تراویح»!

طبق نقل منابع معتبر اهل سنت، پیغمبر فقط یک شب نماز تراویح را خواند، آنهم فرادی، ولی عده ای به ایشان اقتدا کردند. حضرت چون دید که مردم به ایشان اقتدا کردند، ناراحت شد و از فردا شب به مسجد نیامد. این روایت را «بخاری» در صحیح خودش نقل می کند:

شبی پیغمبر اکرم آمد به مسجد و مشغول نماز نافله شد. در این هنگام عده ای از مردم آمدند و به نماز نافله پیغمبر اقتدا کردند. فردا شب دوباره در مسجد حاضر شدند ولی پیغمبر دیر کرد و به مسجد نیامد. مردم به درب خانه پیغمبر رفتند و درب خانه پیغمبر را زدند و با صدای بلند ایشان را صدا زدند. در این حال پیغمبر در حالی که غضبناک بود از خانه خارج شد و به مردم فرمود: این چه کاری است که شما انجام می دهید؟ من گمان می کنم این نماز تراویح بر شما واجب بشود. شما باید نماز نافله را در خانه بخوانید. همانا بهترین نماز انسان نمازی است که در خانه خوانده می شود. مگر نماز واجب.

صحیح بخاری، ج 5، ص 2266، باب ما یجوز من الغضب، ح 5762

ترک پیغمبر از اقامه نماز تراویح،در حقیقت، مخالفت عملی ایشان با نماز تراویح بوده است. و در روایت دیگری دارد که:

رسول اکرم از دنیا رفت و قضیه نماز تراویح به همین شکل بود [یعنی به جماعت خوانده نمی شد] و در خلافت ابوبکر هم همین گونه بود و ابتدای خلافت عمر هم این گونه بود.

صحیح بخاری، ج2، ص 707، كِتَابُ صَلاَةِ التَّرَاوِيحِ بَابُ فَضْلِ مَنْ قَامَ رَمَضَانَ، ح 1905

بخاری در ذیل روایت و در معنی (الأمر على ذلك) می گوید:

«استمر الحال على ترك الجماعة في قيام رمضان»

نماز جماعت تراویح در شب های ماه رمضان همچنان خوانده نمی شد.

تقسیم بدعت، به دو قسم «بدعت محموده» و «بدعت مذمومه»!!

«ابن حجر» از جناب «شافعی» نقل می کند:

«قَالَ الشَّافِعِيُّ الْبِدْعَةُ بِدْعَتَانِ مَحْمُودَةٌ وَ مَذْمُومَةٌ فَمَا وَافَقَ السُّنَّةَ فَهُوَ مَحْمُودٌ وَ مَا خَالَفَهَا فَهُوَ مَذْمُومٌ»

شافعی گفته است که بدعت دو گونه است: بدعت پسندیده و بدعت ناپسند. هر بدعتی که موافق سنت باشد، بدعت پسندیده است و هر بدعتی که مخالف سنت باشد، بدعت ناپسند است.

فتح الباری، ج 13، ص 253

آقای «ابن حجر» در ادامه تقسیم «بدعت»، به بدعت محموده و مذمومه می گوید:

«الْمُحْدَثَاتُ ضَرْبَانِ مَا أُحْدِثُ يُخَالِفُ كِتَابًا أَوْ سُنَّةً أَوْ أَثَرًا أَوْ إِجْمَاعًا فَهَذِهِ بِدْعَةُ الضَّلَالِ وَمَا أُحْدِثُ مِنَ الْخَيْرِ لَا يُخَالِفُ شَيْئًا مِنْ ذَلِكَ فَهَذِهِ مُحْدَثَةٌ غَيْرُ مَذْمُومَةٍ»

چیزهای جدیدی که در دین ایجاد می شود بر دو قسم است: قسمی مخالف کتاب و سنت پیامبر و کلام صحابه و اجماع است و این بدعت گمراهی است. و قسمی که از امور خیر ایجاد می شود که مخالف کتاب و سنت و اجماع نیست و این موارد جدید ایجاد شده در دین مورد مذمت نیست.

فتح الباری، ج 13، ص 253

تقسیم «بدعت»، به «بدعت هدایت» و «بدعت گمراهی»!!

آقای «ابن اثیر جزری» هم بعد از نقل کلام جناب «عمر» درباره بدعت «نماز تراویح» در ماه رمضان می گوید:

البِدْعةُ بدْعتان: بدعةُ هُدى، و بدْعة ضَلَالٍ، فَمَا كَانَ فِي خِلَافِ مَا أَمر اللَّهُ بِهِ وَ رَسُولُهُ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَهُوَ فِي حَيِزّ الذّمِّ و الإِنكار، وَ مَا كَانَ وَاقِعًا تَحْتَ عُموم مَا ندَب اللهُ إِليه و حَضّ عَلَيْهِ أَو رسولُه فَهُوَ فِي حيِّز الْمَدْحِ»

بدعت دو گونه است: بدعت هدایت و بدعت ضلالت! آن چه که خلاف دستور خدا و رسولش باشد مزموم است و منکر. و آن مواردی که تحت عموم دستورات الهی باشد و تحت عموم مواردی باشد که خدا و رسولش به آن دعوت کرده اند، ممدوح و پسندیده است.

النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج1، ص 106

تقسیم «بدعت»، به پنج قسم!!!

آقای «قسطلانی» که یکی از شارحین کتاب «صحیح بخاری» است، بعد از نقل کلام جناب «عمر بن خطاب» که در مورد بدعت نماز تراویح گفته بود:

این بدعت خوبی است.

صحیح بخاری، ج3، ص 45، ح2010

در یک اقدام عجیب، «بدعت» را به پنج قسم تقسیم می کند. و می گوید:

«و هي خمسة واجبة و مندوبة و محرمة و مكروهة و مباحة»

بدعت پنج قسم است: بدعت واجب، مستحب، حرام، مکروه و بدعت مباح.

ارشاد الساری لشرح صحیح البخاری، ج3، ص 426

بعضی مواقع، بدعت گذاری واجب است!!!

آقای ابوحامد محمد غزالی معتقد است که هر بدعتی منهی عنه نیست! بلکه بالاتر، بعضی مواقع ایجاد بدعت، واجب هم می شود:

«فليس كُلُّ مَا أُبْدِعَ مَنْهِيًّا بَلِ الْمَنْهِيُّ بِدْعَةٌ تُضَادُّ سُنَّةً ثَابِتَةً وَتَرْفَعُ أَمْرًا مِنَ الشَّرْعِ مع بقاء علته بل الإبداع قد يجب في بعض الأحوال إذا تغيرت الأسباب»

هر بدعتی که بعد از رسول اکرم ایجاد شده باشد، مورد نهی قرار نگرفته است. بلکه آن بدعتی مورد نهی است که با سنت ثابت در تضاد باشد. و علی رغم اینکه علت ایجاد آن بدعت، باقی هست، امری در شرع بر رفع آن باشد. البته بدعت گذاری، گاهی اوقات واجب می شود. و آن زمانی است که علل و اسباب تغییر کنند.

احیاء علوم الدین، ج2، ص3

البته آقای «غزالی» توضیح نمی دهد که تغییر علل و اسباب چی هست که موجب می شود بدعت گذاشتن واجب بشود!

تقسیم بندی «بدعت» به دو یا پنج قسم، از ناحیه برخی وهابیون و نیز اهل سنت، در حالی است که پیغمبر اکرم به صراحت فرموده است:

تمام بدعتها گمراهی است و نتیجه تمام گمراهی ها آتش جهنم است.

صحیح مسلم، ج2، ص 592، ح 867؛ سنن کبری نسائی، ج1، ص 550، ح 1786

هدف اساسی، از تقسیم بندی «بدعت» به انواع مختلف:

علت اینکه وهابیت، «بدعت» را تقسیم بندی کرده اند به «بدعت سیئه» و «بدعت حسنه» بخاطر اینست که، بتوانند کاری را که از خلیفه دوم صورت گرفته، رنگ مذهبی بزنند؛ آنجائیکه دستور داد «نماز تراویح» را به جماعت بخوانند:

عبدالرحمن می گوید: در یکی از شبهای ماه رمضان با عمر بن خطاب وارد مسجد شدیم. مردم در مسجد پراکنده و متفرق بودند، بعضی ها فرادی نماز می خواندند؛ و بعضی ها هم سه چهار نفره پشت سر یک نفر نماز جماعت می خواندند. عمر گفت: اگر اینها را مجتمع می کردم به یک امام جماعت بهتر و زیباتر بود؛ سپس تصمیمش را گرفت و ابی بن کعب را امام آنها قرار داد. شبی دیگر به همراه عمر وارد مسجد شدم و دیدم مردم پشت سر ابی بن کعب به جماعت ایستاده اند. در این هنگام عمر گفت: این بدعت خوبی است.

صحیح بخاری، ج 3، ص 45، ح 2010، باب فضل من قام رمضان

دفاع «ابن حزم» از بدعت خلیفه دوم:

آقای ابن حزم آندلسی هم در ابتدا، «بدعت» را معنا می کند و سپس برای اینکه از دیگران در دفاع از اقدام جناب «عمر» در بدعت «نماز تراویح» عقب نماند؛ «بدعت» را به دو قسم تقسیم می کند:

«والبدعة كل ما قيل أو فعل مما ليس له أصل فيما نسب إليه صلى الله عليه وسلم و هو في الدين كل ما لم يأت في القرآن و لا عن رسول الله صلى الله عليه وسلم إلا أن منها ما يؤجر عليه صاحبه و يغدر بما قصد إليه من الخير و منها ما يؤجر عليه صاحبه و يكون حسنا و هو ما كان أصله الإباحة كما روي عن عمر رضي الله عنه نعمت البدعة هذه و هو ما كان فعل خير جاء النص بعموم استحبابه و إن لم يقرر عمله في النص و منها ما يكون مذموما و لا يعذر صاحبه و هو ما قامت به الحجة على فساده فتمادى عليه القائل به»

بدعت هر کلام یا عملی است که اصلی در گفتار و رفتار پیغمبر نداشته باشد. بدعت در دین هم ایجاد هر چیزی است که در قرآن و سنت پیامبر نیامده باشد. البته برخی از بدعتها که در اصل، مباح هستند، پسندیده هستند. و بدعت گذار هم، به خاطر قصد خیری که داشته است، اجر و پاداش دارد. مثل آن چه که از «عمر» نقل شده است که گفت: «این بدعت خوبی است». این بدعت پسندیده، هر بدعتی را که عمومات نص بر استحبابش دلالت بکند را شامل می شود. هر چند در نص صریح، آن عمل نیامده باشد.

برخی دیگر از بدعتها، ناپسند هستند و بدعت گذار هم معذور نیست. و آن بدعتی است که دلیلی از شرع بر فساد آن اقامه شده است ولی صاحب بدعت بر انجام آن اصرار دارد.

الأحکام ابن حزم، ج1، ص 47

دفاع جناب «ابن اثیر» از عمل خلیفه دوم:

«وَ مِنْ هَذَا النَّوْعِ قَوْلُ عُمَرَ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ: نعمتِ البِدْعةُ هَذِهِ، لَمَّا كَانَتْ مِنْ أَفعال الْخَيْرِ وَ دَاخِلَةً فِي حَيِّزِ الْمَدْحِ سَمّاها بِدْعَةً ومدَحَها لأَنَّ النَّبِيَّ، صَلَّى اللَّهُ عليه وسلم، لم يَسُنَّها لَهُمْ، و إِنما صلَّاها لَيالِيَ ثُمَّ تَرَكَهَا وَ لَمْ يُحَافِظْ عَلَيْهَا وَ لَا جَمَعَ النَّاسَ لَهَا وَ لَا كَانَتْ فِي زَمَنِ أَبي بَكْرٍ و إِنما عُمَرُ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، جَمَعَ الناسَ عَلَيْهَا و ندَبهم إِليها فَبِهَذَا سَمَّاهَا بِدْعَةً، وَ هِيَ عَلَى الْحَقِيقَةِ سنَّة لِقَوْلِهِ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ،عَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الخُلفاء الرَّاشِدِينَ مِنْ بَعْدِي وَ قَوْلُهُ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اقْتَدُوا بِاللَّذَيْنِ مِنْ بَعْدِي: أَبي بَكْرٍ وَعُمَرَ،وَ عَلَى هَذَا التأْويل يُحمل الْحَدِيثُ الآخَر:كلُّ مُحْدَثةٍ بِدْعَةٌ، إِنما يُرِيدُ مَا خالَف أُصولَ الشَّرِيعَةِ وَ لَمْ يُوَافِقِ السُّنَّةَ، و أَكثر مَا يُسْتَعْمَلُ المُبْتَدِعُ عُرْفاً فِي الذمِّ»

و سخن عمر که گفت: «این بدعت خوبی است»، از همین نوع است. از آنجائی که عمل عمر از افعال خیر بوده و داخل در امور مدح شده بوده است، هم گفته بدعت است و هم گفته بدعت خوبی است. بدعت گفت، چون پیغمبر نماز تراویح را سنت قرار نداد، فقط چند شبی خواند و ترک کرد. و مردم را بر این نماز جمع نکرد. در زمان ابوبکر هم خوانده نشد. و فقط عمر نماز جماعت تراویح را برپا کرد، و مردم را بر اقامه آن تحریک کرد. لذا گفت این نماز، بدعت است. البته این بدعت در حقیقت، سنت است. زیرا پیغمبر گفت: «بر شما باد پیروی کردن از سنت من و سنت خلفای هدایتگر بعد از من.» و همچنین گفت: «بعد از من به ابوبکر و عمر اقتدا کنید.» بنابراین مطلب، این روایت پیامبر که گفت: «هر چیز جدیدی که ایجاد بشود، بدعت است» مرادش هر چیزی است که مخالف اصول شریعت باشد و موافق سنت نباشد. و البته در عرف عرب، کلمه بدعت، اکثراً در ذم استعمال می شود.

النهایه فی غریب الحدیث و الأثر ج1 ص 107

آقای «ابن اثیر» هم مثل دیگر علمای اهل سنت، مهمترین دلیل بر مشروع بودن عمل آقای «عمر» در بدعت نماز تراویح را، دو روایت جعلی معرفی می کند که این دو روایت هیچ پایه و اساسی ندارند.و جعلی و باطل است.

خدمتی از «قسطلانی» به جناب خلیفه دوم!

آقای «قسطلانی» در دفاع از بدعت خلیفه دوم می نویسد:

«و حديث "كل بدعة ضلالة" من العام المخصوص، و قد رغب فيها عمر بقوله: نعم البدعة و... قيام رمضان ليس بدعة لأنه -صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- قال: "اقتدوا بالذين من بعدي أبي بكر و عمر" و إذا أجمع الصحابة مع عمر على ذلك زال عنه اسم البدعة.»

حدیث "كل بدعة ضلالة" از عموماتی است که تخصیص خورده است. و عمر با جمله نعم البدعه تخصیص خوردن عام را در نظر داشته است... نماز تراویح در ماه رمضان بدعت نیست زیرا پیغمبر فرمود: بعد از من به ابوبکر و عمر اقتدا کنید. و وقتی تمام صحابه با عمر همراهی کردند در اقامه نماز تراویح، اسم بدعه از نماز تراویح زائل می شود.

ارشاد الساری لشرح صحیح البخاری ج3 ص 426

جناب «عمر بن خطاب» درباره نماز تراویح می گوید: «نِعْمَ البِدْعَةُ هَذِهِ»! ولی آقای «قسطلانی» می گوید: «قيام رمضان ليس بدعة»! و این هم از عجائب است!

توجیه بدعت تراویح از سوی «ابن تیمیه»!

«ابن تیمیه» در مورد بدعت تراویح، که جناب خلیفه دوم آن را پایه گذاری نمود، نکاتی دارد که اگر دقت شود، خالی از تأمل نیست:

«قَالَ عُمَرُ: نِعْمَتِ الْبِدْعَةُ هَذِهِ، وَ الَّتِي تَنَامُونَ عَنْهَا أَفْضَلُ مِنَ الَّتِي تَقُومُونَ يُرِيدُ بِذَلِكَ آخِرَ اللَّيْلِ، وَ كَانَ النَّاسُ يَقُومُونَ أَوَّلَهُ. وَ هَذَا الِاجْتِمَاعُ الْعَامُّ لَمَّا لَمْ يَكُنْ قَدْ فُعِلَ سَمَّاهُ بِدْعَةً، لِأَنَّ مَا فُعِلَ ابْتِدَاءً يُسَمَّى بِدْعَةً فِي اللُّغَةِ، وَ لَيْسَ ذَلِكَ بِدْعَةً شَرْعِيَّةً ; فَإِنَّ الْبِدْعَةَ الشَّرْعِيَّةَ الَّتِي هِيَ ضَلَالَةٌ هِيَ مَا فُعِلَ بِغَيْرِ دَلِيلٍ شَرْعِيٍّ كَاسْتِحْبَابِ مَا لَمْ يُحِبَّهُ اللَّهُ، وَ إِيجَابِ مَا لَمْ يُوجِبْهُ اللَّهُ وَ تَحْرِيمِ مَا لَمْ يُحَرِّمْهُ اللَّهُ، فَلَا بُدَّ مَعَ الْفِعْلِ مِنِ اعْتِقَادٍ يُخَالِفُ الشَّرِيعَةَ، وَ إِلَّا فَلَوْ عَمِلَ الْإِنْسَانُ فِعْلًا مُحَرَّمًا يَعْتَقِدُ تَحْرِيمَهُ لَمْ يُقَلْ إِنَّهُ فَعَلَ بِدْعَةً.»

عمر گفت: این بدعت خوبی است. و کسانی که در زمان نماز تراویح می خوابند، از کسانی که به اقامه تراویح مشغول اند، بهتر هستند. منظور عمر، اقامه تراویح در آخرشب بود. در حالی که مردم اول شب، نماز تراویح را اقامه می کردند. و چون این اجتماع عمومی، قبلاً سابقه نداشته است، عمر آن را بدعت نامید. زیرا که در لغت، آنچه که ابتداءً انجام بگیرد را بدعت می نامند. و این نماز تراویح، بدعت شرعی نبوده است. چرا که بدعت شرعی، که ضلالت و گمراهی هست، آن است که بدون دلیل شرعی انجام گیرد. مثل مستحب شمردن چیزی که خدا آن را دوست نمی دارد، یا واجب کردن چیزی که خدا آن را واجب نکرده است، یا حرام کردن چیزی که خدا آن را حرام نکرده است. بدعت شرعی هم انجام یک کار است و هم اعتقاد به مخالف شریعت بودن آن است. و گر نه اگر شخصی کار حرامی را انجام دهد و معتقد به حرمتش هم باشد، به آن بدعت نمی گویند.

منهاج السنه، ج 8، ص 307

نظر فقهای اهل سنت در مورد تقسیم بندی «بدعت»:

تقسیم بندی بدعت به انواع مختلف، در راستای دفاع از عملکرد خلیفه دوم، در حالی صورت گرفته است که بسیاری از علمای شاخص اهل سنت، حتی علمای وهابی، به این امر اعتراض نموده، و تقسیم بندی «بدعت» را، امری نادرست شمرده اند:

نظر «صالح فوزان»:

آقای «صالح فوزان» که عضو لجنه دائم افتاء عربستان سعودی است، درباره تقسیم بندی «بدعت» به «بدعت حسنه» و «بدعت سیئه» می گوید:

«ليس مع من قسَّم البدعة إلى بدعةٍ حسنة و بدعةٍ سيئةٍ دليلٌ؛ لأن البدع كلَّها سيئةٌ؛ لقوله صلى الله عليه وسلم: (كل بدعة ضلالة، وكل ضلالة في النار ) [رواه النسائي في سننه ( 3/188-189 ) من حديث جابر بن عبد الله بنحوه، و رواه الإمام مسلم في صحيحه ( 2/592 ) بدون ذكر: " وكل ضلالة في النار "»

کسی که بدعت را به حسنه و سیئه تقسیم کرده است، هیچ دلیلی بر این تقسیم ندارد. زیرا که تمام انواع بدعتها سیئه هستند. چون پیغمبر فرمود: «تمام بدعتها گمراهی است و هر گمراهی در آتش است» که این روایت را نسائی در سنن خود نقل کرده است. و مسلم هم در صحیح خود نقل کرده است ولی عبارت «تمام گمراهی ها در آتش است» را ندارد.

المنتقی من فتاوی الفوزان، ج 16، ص1، فتوای شماره 94

نظر «ابن حجر» در «فتح الباری»:

آقای «ابن حجر» در توضیح روایت پیامبر که تمام انواع بدعت را گمراهی معرفی فرموده است می گوید:

«وَالْمُرَادُ بِقَوْلِهِ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ مَا أُحْدِثُ وَلَا دَلِيلَ لَهُ مِنَ الشَّرْعِ بِطَرِيقٍ خَاصٍّ وَلَا عَام»

مراد از «بدعت» در فرمایش پیغمبر که فرمود: هر بدعتی گمراهی است؛ هر چیز جدیدی است که در دین ایجاد می شود، در حالی که هیچ دلیل شرعی ندارد. نه دلیل خاص دارد و نه دلیل عام.

فتح الباری، ج 13، ص 254

نظر «قرطبی» در «الجامع لأحكام القرآن»:

آقای قرطبی در تعریف «بدعت» شاخصه جدیدی را اضافه می کند و می گوید:

«وَكُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ يُرِيدُ مَا لَمْ يُوَافِقْ كِتَابًا أَوْ سُنَّةً، أَوْ عَمَلَ الصَّحَابَةِ»

مراد از بدعت در کلام پیغمبر، که فرمود هر بدعتی ضلالت است؛ آن چیزی است که موافق کتاب و سنت نباشد و همچنین موافق عمل صحابه نباشد!

الجامع لأحكام القرآن، ج2، ص 87

نظر «ابو اسحاق شاطبی» در «الإعتصام»:

ابو اسحاق شاطبی، متوفی 790 هجری، درباره تقسیم بندی «بدعت»، به بدعت حسنه و بدعت سیئه، می گوید:

«ان ذم البدع و المحدثات عام لا يخص محدثة دون غيرها...انها جاءت مطلقة عامة على كثرتها لم يقع فيها استثناء البته و لم يأت فيها مما يقتضي ان منها ما هو هدى و لا جاء فيها كل بدعة ضلالة الا كذا و كذا و لا شيء من هذه المعاني. فلو كان هنالك محدثة يقتضي النظر الشرعي فيها الاستحسان أو انها لاحقة بالمشروعات لذكر ذلك في آية أو حديث لكنه لا يوجد»

همانا نکوهش بدعتها عمومی است و اختصاص به به یک بدعت خاص ندارد. مذموم بودن بدعت، هر چقدر هم که باشد، هم اطلاق دارد و هم عمومیت دارد. و هیچ استثنائی ندارد. و چیزی که اقتضاء کند، فلان بدعت، بدعت هدایت است، وجود ندارد. در نصوص نیامده است که تمامی بدعتها گمراهی است مگر فلان بدعت و فلان بدعت. اگر امر تازه ایجاد شده ای، استحسان شرعی داشته باشد و یا اینکه مشروع شارع باشد، باید در ضمن یک آیه یا یک روایت، ذکر می شد، در حالی که ذکر نشده است.

الإعتصام، ج1، ص 141

ایشان در ادامه می گوید:

«ان متعقل البدعة يقتضي ذلك بنفسه لانه من باب مضادة الشارع و اطراح الشرع و كل ما كان بهذه المثابة فمحال ان ينقسم إلى حسن و قبيح»

مقتضای برداشت عقلی از بدعت، همین را اقتضاء میکند [که بدعت قابل تقسیم نیست]. چون بدعت، به معنای ضدیت با شارع و کنار گذاشتن شرع است. و هر چیزی که به این شکل باشد، تقسیم شدنش به نیک و بد، محال است.

الإعتصام، ج1، ص 141

یعنی نمی شود بگوئیم مخالفت با شارع مقدس یک جا خوب است، یک جا زشت است. رأی و نظر شرع را کنار بگذاریم، یک جا حسن است و یک جا قبیح است.

نظر «ابن رجب حنبلی» در «جامع العلوم و الحکم»:

ابن رجب حنبلی، متوفى 795هجری، که از فقهای معروف حنابله است، در کتاب جامع العلوم و الحکم، می گوید:

«فإنه یری ان قوله صل الله علیه و سلم کل بدعة ضلالة یشمل جمیع اقسام البدعة و لایستثنی منه شي فقوله صلى الله عليه و سلم كل بدعة ضلالة من جوامع الكلم لا يخرج عنه شيء و هو أصل عظيم من أصول الدين و هو شبيه بقوله صلى الله عليه و سلم من أحدث في أمرنا ما ليس منه فهو رد فكل من أحدث شيئا و نسبه إلى الدين و لم يكن له أصل من الدين يرجع إليه فهو ضلالة و الدين بريء منه و سواء في ذلك مسائل الاعتقادات أو الأعمال أو الأقوال الظاهرة و الباطنة»

قول پیغمبر که فرمود: تمام بدعتها گمراهی است، شامل تمام اقسام بدعت می شود و هیچ موردی استثناء نیست. و فرمایش پیغمبر که فرمود: تمام بدعتها گمراهی است، از سخنان فراگیری است که هیچ موردی از آن خارج نمی شود. این کلام پیغمبر، اصل بزرگی از اصول دین است. و شبیه این فرمایش است که: «هرکسی در دستورات ما چیزی را ایجاد کند که در دستورات ما نیست، مردود است» پس هر کس چیز جدیدی را ایجاد کند و آن را به دین نسبت دهد، در حالی که هیچ اصل و اساسی در دین ندشته باشد، گمراهی است و دین از آن بیزار است. و فرقی هم نمی کند که در مسائل اعتقادی باشد یا اعمل و رفتار باشد و یا در سخنان ظاهر و باطن باشد.

جامع العلوم و الحکم، ص 252

نظر «محمدبن اسماعیل كحلاني» در «سبل السلام»:

محمدبن اسماعیل كحلاني صنعاني، متوفى 1182هـجری، در کتاب «سبل السلام فی شرح بلوغ المرام»، که شرحی است بر «بلوغ المرام ابن حجر عسقلانی»؛ ایشان در ذیل قول «عمر» که گفت: «نعمة البدعة هذه»؛ می گوید:

«أما قوله: "نعم البدعة"، فليس في البدعة ما يمدح بل كل بدعة ضلالة»

این که عمر گفت: این بدعت خوبی است، [سخن نادرستی است] زیرا هیچ بدعتی ستایش نمی شود. بلکه تمام بدعتها گمراهی است.

سبل السلام فی شرح بلوغ المرام، ج 2 ص 10

نظر «ناصرالغامدی» در «حقیقة البدعة و احکامها»:

آقای سعید بن ناصر غامدی که از علمای بزرگ عربستان سعودی است، درباره بدعت، نکات زیبائی دارد که قابل دقت است. وی می گوید:

«یراد به عند معتقدیه و القائلین به أن البدع الشرعیه لیست مذمومة کلّها بل فیها ما هو حسن ممدوح مثاب علیه من الله فیقسمون البدع الی حسن و قبیح»

کسانی که بدعت را قبول دارند می گویند تمام بدعتهای شرعی، ناپسند نیست. بلکه بعضی از بدعتها، پسندیده و مورد تمجید است و از ناحیه خداوند مورد پاداش قرار می گیرد. بنابراین بدعت را به بدعت حسن و بدعت قبیح تقسیم می کنند.

ایشان در ادامه جمله ای دارد که بسیار زیباست؛ می گوید:

«و هذا التقسیم اغتر به کثیر من اهل الفضل و العلم و ضل به کثیر من المبتدعة و لبس به علی کثیر من المقلدین و الجهله و العوام فاذا سمع هولاء النهی عن بدعة من البدع کانت الاجابة بأن هذه بدعة حسنة»

این تقسیم بندی باعث شده است که بسیاری از صاحبان فضل و دانش، مغرور شوند و از حقیقت باز بمانند و بسیاری از بدعت گذاران هم با این تقسیم بندی، گمراه شدند. و امر بر بسیاری از مقلدین و نادانان و مردم عادی، مشتبه شده است. بنابراین وقتی اینها می شنوند که از انجام فلان بدعت نهی شده اند، می گویند: این بدعت حسنه است.

حقیقة البدعة و احکامها، ج1، ص 138

آقای «ناصر الغامدی» در ادامه می گوید:

«اولاً: القول بحسن بعض البدع مناقض للأدلة الشرعیة الواردة فی ذم عموم البدع. ان النصوص الذامة للبدعة جاءت مطلقة عامة و على كثرتها لم يرد فيها استثناء البته و لم يأت فيها مما يقتضي ان منها ما هو حسن مقبول عندالله و لا جاء فيها كل بدعة ضلالة الا كذا و كذا و لا شيء من هذه المعاني.فلو كان هنالك محدثات يقتضي النظر الشرعي فيها انها حسنة أو مشروعة لذكر ذلك في نصوص الکتاب أو السنة و لكنه لا يوجد ما یدل علی ذلک بالمنطوق أو المفهوم فدل ذلک علی أن أدلة الذم بأسرها متضافرة علی أن القائدة الکلیه فی ذم البدع لایمکن أن یخرج أن مقتضاها فرد من الأفراد.»

اولاً: قائل شدن به پسندیده بودن بعضی بدعتها، با ادله شرعیه ای که تمام بدعتها را مذموم اعلام کرده است، در تناقض است. زیرا نصوصی که بدعت را ناپسند معرفی می کند، هم مطلق هستند و هم عمومیت دارند. و هرگز استثنائی هم نخورده اند. نصی نداریم که مقتصی این باشد که بعضی از بدعتها حسن بوده و مورد قبول شارع هستند. و همچنین در نصوص نداریم که بگوید: تمام بدعتها گمراهی هستند مگر فلان بدعت و فلان بدعت.اگر ما امور جدیدالإحداثی داشتیم که از نظر شرعی، اقتضای مشروعیت و یا حسنه بودن را داشت، باید در نصوص کتاب و یا روایات، ذکر می شد. ولی این ادله وجود ندارد. نه متن ادله را داریم و نه مفهوم ادله را که به این مشروعیت اشاره کند داریم. بنابراین، نبود ادله مشروعیت و مقبولیت امور جدید الإحداث، نشانگر این است که ادله مذموم بودن این امور، کلی و فراگیر است. و اقتضای کلی بودن و فراگیر بودن قاعده، در مذموم بودن این امور، این است که نباید فردی از افراد، از عموم مذموم بودن بدعت خارج بشود.

«ثانیاً: من الثابت في الاصول العلمية ان كل قاعدة كلية أو دليل شرعي كلية اذا تكررت في اوقات شتی و احوال مختلفة و لم يقترن بها تقييد و لا تخصيص فذلك دليل على بقائها علی مقتضى لفظها العام المطلق. و أحادیث الذم البدع والتحذیر منها من هذه القبیل فقد کان النبی یردد علی ملأ المسلمین فی أوقات و احوال کثیرة و متنوعة أن کل بدعة ضلالة. و لم یرد فی آیة و لا حدیث ما یقید أو یخصص هذا اللفظ المطلق العام بل و لم یأت ما یفهم منه خلاف ظاهر هذه القاعدة الکلیة و هذا یدل دلالة واضحتاً علی أن هذه القاعده علی عمومها و اطلاقها»

ثانیاً: در اصول عملیه ثابت شده است که هر قاعده کلی و یا دلیل کلی شرعی، وقتی در زمانهای متعدد و مناسبتهای مختلف صادر شود، و قید و تخصیصی هم با آن نیاید؛ دلیل بر این است که آن قاعده، طبق اقتضای لفظ عام خودش، بر کلیت خود باقی است. و احادیثی که بدعت را ذم می کند از همین قبیل است. پیغمبر در زمانهای مختلف و در شرایط گوناگون در جمع مسلمین فرموده است که تمام بدعتها گمراهی است. و در هیچ آیه ای و یا حدیثی، این کلام عام پیغمبر تقیید و یا تخصیص نخورده است. بلکه حتی دلیلی که این تخصیص و یا تقیید از آن فهمیده بشود را هم نداریم. و این دلالت آشکاری است بر اینکه این قاعده کلی «کل بدعة ضلالة» بر کلیت و عمومیت خود باقی است.

ایشان یازده مورد استدلال می کند بر اینکه «کل بدعة ضلالة و کل ضلالة فی النار» قابل تقیید نیست؛ قابل تخصیص نیست؛ و قابل تقسیم بندی به حسن و قبیح نیست. بلکه در تمام موارد اطلاقش حاکم است و عمومیتش کوچکترین ضربه ای نخورده است.

بررسی واژه «سنت» در لغت و اصطلاح!

حال که معنی لغوی و اصطلاحی «بدعت» روشن شد، معلوم شد که اولاً مصادیقی که وهابی ها آنها را از مصادیق بدعت می شمارند، هیچ ارتباطی با «بدعت» نداشته، و این اعمال مسلمین، تحت عمومات قرآنی و روائی قرار گرفته و کاملاً شرعی و جایز است. و ثانیاً تقسیم بدعت به بدعت حسنه و بدعت سیئه، و یا انواع دیگر، معنا ندارد و در حقیقت این خیانتی بوده از ناحیه برخی بزرگان اهل سنت و وهابی، برای توجیح بدعت تراویح خلیفه دوم!

به تناسب بحث پیش رو، اشاره ای هم به معنی لغوی و اصطلاحی «سنت» می کنیم، تا معنی کلمه مقابلش یعنی «بدعت»، بیشتر روشن شود. «ابن حجر» می گوید:

« الْبِدْعَةُ أَصْلُهَا مَا أُحْدِثَ عَلَى غَيْرِ مِثَالٍ سَابِقٍ وَ تُطْلَقُ فِي الشَّرْعِ فِي مُقَابِلِ السُّنَّةِ»

اصل بدعت، آن چیزی است که بدون داشتن نمونه سابق ایجاد شده باشد. و در شرع اسلام «بدعت» در مقابل «سنت» اطلاق می شود.

فتح الباری، ج4، ص 253

بررسی واژه «سنّت» در لغت:

«طریحی» در «مجمع البحرین»:

«السنة في اللغة: الطريقة و السيرة و الجمع سنن كغرفة و غرف»

«سنت» در لغت یعنی راه و روش و سیره. جمع آن «سُنَن» است. مثل غُرفه که جمعش غُرَف است.

مجمع البحرین، ج 6، ص 269

«ابن منظور» در «لسان العرب»:

«سُنَّةُ اللَّهِ: أَحكامه وأَمره وَنَهْيُهُ. سَنَّ اللَّهُ سُنَّة أَي بَيَّن طَرِيقًا قَوِيمًا. شَمِرٌ: السُّنَّة فِي الأَصل سُنَّة الطَّرِيقِ، وَهُوَ طَرِيقٌ سَنَّه أَوائل النَّاسِ فصارَ مَسْلَكاً لِمَنْ بَعْدَهُمْ»

سنت خدا یعنی احکام خدا و امر و نهی خدا. خداوند چیزی را سنت کرد یعنی راه روشن و محکمی را بیان کرد. شَمِ گفته است که سنت در اصل راه و روش است. و آن راه و روش پیشینیان است. که مسیر افراد بعد ایشان شد

لسان العرب ج 13 ص 225

«زبیدی» در «تاج العروس»:

«السُّنَّةُ: السِّيرَةُ حَسَنَة كانتْ أَو قَبِيحَة»

سنت یعنی سیره، سیره نیکو باشد و یا سیره قبیح باشد.

تاج العروس ج 18 ص 300

این گونه معنا کردن «زبیدی»، یعنی دخالت مذهب و اعتقاد لغت نگار در معنا کردن یک لغت. همان روشی که ابن منظور در لسان العرب از خود نشان داد.

«محمدتقی حکیم» در«السنة فی الشریعة الإسلامیة»:

السنه: معناها الدوام، فقولنا: سنة، معناها الأمر بالادامة

سنت در لغت به معنای دوام داشتن است. بنابراین وقتی می گوئیم فلان چیز سنت است، یعنی دستور داریم به ادامه دادنش.

السنة في الشريعة الاسلامية، ج4، ص1

معنای اصطلاحی واژه «سنّت»:

بعد از این که معنای لغوی واژه «سنّت» مشخص شد، باید ببینیم این واژه در «اصطلاح» به چه چیزی اطلاق می شود:

«طریحی» در «مجمع البحرین»:

«السنة في الصناعة هي طريقة النبي (صلی الله علیه وآله) قولاً و فعلاً و تقريراً، أصالةً أو نيابةً.»

سنت در اصطلاح همان راه و روش پیغمبر است. چه قول پیغمبر باشد، چه فعل پیغمبر و چه تقریر پیغمبر. قول و فعل و تقریر پیغمبر اصالتاً باشد یا نیابتاً [مخصوص اهلبیت پیامبر]

مجمع البحرین ج 6 ص 269

«ابن منظور» در «لسان العرب»:

«وَقَدْ تَكَرَّرَ فِي الْحَدِيثِ ذِكْرُ السُّنَّة وَ مَا تَصَرَّفَ مِنْهَا، و الأَصل فِيهِ الطَّرِيقَةُ و السِّيرَة، و إِذا أُطْلِقَت فِي الشَّرْعِ فإِنما يُرَادُ بِهَا مَا أَمَرَ بِهِ النبيُّ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، و نَهى عَنْهُ و نَدَب إِليه قَوْلًا وَ فِعْلًا مِمَّا لَمْ يَنْطق بِهِ الكتابُ الْعَزِيزُ وَ لِهَذَا يُقَالُ فِي أَدلة الشَّرْعِ: الكتابُ و السُّنَّةُ أَي الْقُرْآنُ وَ الْحَدِيثُ»

در احادیث وارده از واژه «سنت» و مشتقات آن، زیاد یاد شده است. اصل لغوی این واژه به معنای راه و روش و سیره است. و در شرع به معنای آنچه که پیغمبر دستور داده و نهی کرده و به آن دعوت کرده، چه با زبان و چه با عمل؛ از مواردی که قرآن به آن اشاره نکرده است؛ اطلاق می شود. به همین خاطر در بیان و شمارش ادله شرعی می گویند: کتاب و سنت یعنی قرآن و حدیث.

لسان العرب ج 13 ص 225

«ابن حجر» در «فتح الباری»:

«وَ مَعْنَى قَوْلِهِ سُنَّةً أَيْ شَرِيعَةً وَ طَرِيقَةً لَازِمَةً»

سنت یعنی شریعت اسلامی و راه و روش لازم و قطعی دینی.

فتح الباری ج 3 ص 60

«شوکانی» در «ارشاد الفحول»:

آقای شوکانی که تفکرات نزدیک به وهابیت دارد، در معنای «سنت» می گوید:

«وَأَمَّا مَعْنَاهَا شَرْعًا: أَيْ: فِي اصْطِلَاحِ أَهْلِ الشَّرْعِ فَهِيَ: قَوْلُ النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَ فِعْلُهُ وَ تَقْرِيرُهُ، وَ تُطْلَقُ بِالْمَعْنَى الْعَامِّ عَلَى الْوَاجِبِ وَ غَيْرِهِ فِي عُرْفِ أَهْلِ اللُّغَةِ وَ الْحَدِيثِ، وَ أَمَّا فِي عُرْفِ أَهْلِ الْفِقْهِ فَإِنَّمَا يُطْلِقُونَهَا عَلَى مَا لَيْسَ بِوَاجِبٍ، وَ تُطْلَقُ عَلَى مَا يُقَابِلُ الْبِدْعَةَ كَقَوْلِهِمْ: فُلَانٌ مِنْ أَهْلِ السُّنَّةِ.»

سنت در اصطلاح شرع عبارت است از قول نبی و فعل نبی و تقریر نبی. واژه «سنت» در عرف عمومی اهل لغت و حدیث به امر واجب و غیر واجب اطلاق می شود. ولی در عرف اهل فقه، سنت به آن چیزی که واجب نباشد اطلاق می شود. و همچنین سنت در مقابل بدعت نیز استعمال می شود مثل این که می گویند: فلانی از اهل سنت است.

ارشاد الفحول الی تحقیق الحق ص 33

علامه مظفر(ره) در «اصول الفقه»:

«السنة في اصطلاح الفقهاء: قول النبی أو فعله أو تقریره. أما فقهاء الإمامیه بالخصوص فلما ثبت لدیهم أن المعصوم من آل البیت یجری قوله مجری قول النبی من کونه حجة علی العباد واجب الإتباع فقد توسعوا فی اصطلاح السنه. فکانت السنة بإصطلاحهم: قول المعصوم أو فعله أو تقریره.»

واژه «سنت» در اصطلاح فقهاء اسلام عبارت است از قول و فعل و تقریر پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله). ولی فقهای امامیه از آنجائی که برای ایشان ثابت شده است که قول ائمه اهل بیت(علیهم السلام) مثل قول پیامبر بر بندگان، حجت شرعی است و تبعیت از قولشان واجب است؛ از این رو واژه سنت را توسعه داده و اینگونه تعریف کرده اند که: سنت عبارت است از قول و فعل و تقریر معصوم.

اصول الفقه ج 3 ص 64

علامه مظفر در علت این توسعه معنای سنت از ناحیه فقهای شیعه، می گوید:

«والسر فی ذلک أن الأئمة من آل البیت علیهم السلام لیسوا هم من قبیل الرواة عن النبی و المحدثین عنه لیکون قولهم حجة من جهة أنهم ثقاة فی الروایة بل لأنهم هم المنصوبون من الله تعالی علی لسان النبی لتبلیغ الأحکام الواقعیه فلا یحکمون الا عن الأحکام الواقعیه عندالله تعالی کما هی.»

دلیل توسعه معنای سنت در لسان فقهای شیعه این است که ائمه اهلبیت علیهم السلام از قبیل سایر روات و ناقلین حدیث نیستند که از پیغمبر روایت نقل کرده باشند، تا از بابت ثقه بودنشان روایاتشان حجت باشد؛ بلکه خود اهلبیت، از ناحیه خداوند متعال و توسط پیغمبر اکرم، برای تبلیغ احکام واقعی الهی نصب شده اند. بنابراین، اهلبیت هر حکمی را که بیان می کنند، عیناً احکام واقعی الهی است.

«سنت» در لسان معصومین(علیهم السلام):

مرحوم «علامه مجلسی» در کتاب شریف «بحارالأنوار» ج 68 ص 257، یک بابی را باز کرده است (باب 72)، به نام باب «ثواب من سن سنة حسنة». جامع ترین جائی که کلمه «سنّت» در لسان معصومین مطرح شده است، همین باب از کتاب بحارالأنوار است. به عنوان نمونه، چند روایت را نقل می کنیم:

پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

آگاه باشيد براى هر عبادتى، ابتداً رغبت و ميل زيادى هست. سپس تدريجاً بسوى سستى منتهى مى‏شود. آن كسى كه رغبت و ميل شديد او به عبادت بر طبق سنت من باشد، مسلماً او هدايت يافته و آن كس كه با سنت و روش من مخالفت كند در گمراهى و ضلالت است و عملش بر زيانش خواهد بود. بدانيد من كه رسول خدا هستم، هم نماز مي خوانم، هم مي خوابم. گاهى روزه مي گيرم و گاهى هم افطار نموده و روزه نمي گيرم. مي خندم، گريه هم مي كنم. پس هر كه از سنت و روش من روگردان شود چنين كسى از من نيست و من از او بيزار هستم. براى پند و اندرز گرفتن، مرگ كافى است. و ايمان و يقين به رازقيت خدا براى تامين غنا و بى‏نيازى كافى است. و براى اشتغال انسان به كار، عبادت الهى كافى است.

کافی ج 2 ص 85

امیرالمؤمنین(سلام الله علیه) هم می فرماید:

خوشا به حال آن کس که خود را کوچک می شمارد و کسب و کار او پاکیزه است و جانش پاک و اخلاقش نیکوست. که مازاد بر مصرف زندگی را در راه خدا بخشش می کند و زبان را از زیاده گوئی باز می دارد و آزار او به مردم نمی رسد و سنت پیامبر او را کفایت کرده بدعتی در دین خدا نمی گذارد.

نهج البلاغه صبحی صالح، حکمت 123، ص 490

امام صادق(سلام الله علیه) نیز می فرماید:

میمون قداح از امام باقر نقل می کند که حضرت فرمود: هرگاه بنده ای از بندگان خدا، سنت هدایتگری را بناگذاری کند اجر و پاداش تمام کسانی که به آن سنت عمل بکنند، برای او نیز هست بدون اینکه از پاداش عمل کننده ها کاسته شود. و نیز هرگاه بنده ای از بندگان خدا سنت گمراه کننده ای بنا نهد، گناه تمام کسانی که به آن سنت گمراه عمل کنند بر او نیز هست بدون اینکه از گناه عاملین به آن سنت سیئه کاسته شود.

بحار الأنوار، ج ‏68، ص258

وهابی ها، تا توانستند به اعمال و گفتار مسلمین، برچسب بدعت زدند. هر کاری که مخالف فکر و اندیشه و کردار آنها باشد، بدعت محسوب می شود! وهابی ها خود را پیرو سلف معرفی می کنند و مدعی هستند که اعمال کنونی جامعه اسلامی، مملو از بدعت است و اعمال سلف گذشته، حاکی از سنت صحیح پیامبر بود، و ما باید آنها را زنده کنیم!

این ادعا، در حالی از ناحیه وهابی ها مطرح می شود، که گزارش تاریخ از صدر اسلام، بیانگر ضایع شدن سنت های پیامبر، به فاصله کمی از رحلت آن بزرگوار است:

تمام سنتهای پیغمبر ضایع شد حتی «نماز»!

بخاری از «انس بن مالک» متوفی 93 قمری نقل می کند که می گوید:

من از سنتهای زمان پیغمبر، دیگر چیزی را نمی بینم. گفته شد: نماز؟ گفت: آیا شما نماز را هم ضایع نکردید!؟

صحیح بخاری، ج1، ص 197، كِتَابُ مَوَاقِيتِ الصَّلاَةِ، بَابُ تَضْيِيعِ الصَّلاَةِ عَنْ وَقْتِهَا، ح 506

در روایتی دیگر، «بخاری» از شخصی به نام «زهری» نقل می کند:

زهری می گوید: روزی در دمشق، بر انس بن مالک وارد شدم، در حالی که او گریه می کرد، به او گفتم: چرا گریه می کنی؟ گفت: از سنتهای پیغمبر که می شناختم، فقط نماز باقی مانده بود، که این هم ضایع شد.

صحیح بخاری، ج1، ص 198، كِتَابُ مَوَاقِيتِ الصَّلاَةِ، بَابُ تَضْيِيعِ الصَّلاَةِ عَنْ وَقْتِهَا، ح 507

«شافعی» در کتاب «أم» که از کتابهای معتبر اهل سنت هست، می گوید:

تمام سنتهای پیغمبر تغییر داده شد، حتی نماز.

الأم، ج1، ص 235

نماز امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) یادآور نماز پیغمبر!

در «بصره» و بعد از جنگ «جمل»، امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) که نماز می خواند، راوی وقتی نماز امام را می بیند، می گوید:

این مرد (علی) با نمازش، ما را یاد نمازی انداخت که با پیغمبر می خواندیم.

صحیح بخاری ج1 ص 271 كِتَابُ الأَذَانِ، بَابُ إِتْمَامِ التَّكْبِيرِ فِي الرُّكُوعِ ح 751

از سنت پیغمبر، فقط «قیام به نماز» باقی مانده است!

«طبرانی» در «معجم الأوسط» از يزيد بنِ خُمَير نقل می کند که گفت:

از عبدالله بن بسر پرسیدم: وضعیت ما با وضعیت مسلمانهای قبل از ما چه تفاوتی دارد؟ گفت: به خدا قسم اگر مسلمانهای قبل از ما، از قبرها برانگیخته شوند، شما را نخواهند شناخت، جز این که، شما را در حال قیام می بینند که نماز می خوانید.

معجم الأوسط طبرانی ج1 ص 152؛ تاریخ مدینه دمشق ج 27 ص 158؛ تاریخ اسلام ذهبی ج 6 ص 102

از سنت پیغمبر، فقط «اذان» باقی مانده است!

«ذهبی» از مُعاوية بن قُرَّةَ نقل می کند که گفت:

معاویه بن قره می گوید: من هفتاد نفر از صحابه را درک کرده ام. اگر آنها امروز از قبرها خارج شده و بر شما وارد بشوند، چیزی از سنت پیغمبر در شما نخواهند دید جز اذان.

سير أعلام النبلاء ج 5 ص 154

از سنت پیغمبر، فقط «قبله» باقی مانده است!

«ابن عبدالبر» از «حسن بصري» نقل می کند که گفته است:

اگر اصحاب پیغمبر از قبرها خارج شده و بر شما وارد بشوند، از شما چیزی جز قبله، نخواهند شناخت

جامع بيان العلم و فضله، ابن عبدالبر، ج2 ص 200

تمام این روایات نشانگر این است که به خاطر اشتغال خلفا و حاکمان قبل از امیرالمؤمنین، به یک سری از امور، مثل کشورگشائی؛ ماهیت سنت پیغمبر از دست رفت. و احیای سنت پیامبر به فراموشی سپرده شد.

نکته پایانی این مقال، باز خطاب به وهابی هاست که به اراده خود، افعالی را «سنت»، و افعال دیگری را «بدعت» می شمارند؛ افعالی را «حرام»، و افعال دیگری را «حلال» می کنند؛ آیا شما برای این حلال و حرام کردن های خود دلیل هم دارید!؟

به خاطر دروغی که بر زبانتان جاری می شود، نگوئید این حلال است و آن حرام. تا بر خدا افترا ببندید. به یقین کسانی که به خدا افترا می بندند رستگار نخواهند شد.

سوره نحل(16): آیه‏ 116